Dzieci z FASD w procesie edukacji
Wrzesień dla każdego rodzica to ważny miesiąc – to czas powrotu do szkoły po wakacyjnej przerwie. Dla opiekunów dzieci z uszkodzeniami na tle prenatalnej ekspozycji na alkohol (FASD) i dla naszego Centrum, w tym miesiącu jest jeszcze jeden szczególny dzień – 9.09 – Światowy Dzień FAS. W wielu krajach właśnie w tym dniu nagłaśnia się problem spożywania alkoholu w czasie ciąży, pokazuje z jakimi trudnościami muszą mierzyć się dzieci u których zdiagnozowano zaburzenia na tle prenatalnej ekspozycji na alkohol oraz jaką pracę mają do wykonania ich opiekunowie.
Gdy dziecko z FASD rozpoczyna swoją edukacyjną podróż i „wchodząc na pokład” wyrusza wyposażone w odpowiednie mapy i narzędzia, to w rękach nauczyciela spoczywa ster od tego statku. Jeśli wyruszy standardowym szlakiem jak reszta marynarzy – do pewnego momentu statek może płynąć bez zastrzeżeń, ale gdy pojawiają się trudności, zbyt duża fala, niesprzyjające warunki – nauczyciel musi spojrzeć jeszcze raz na mapy i poszukać takich szlaków, by bezpiecznie i z sukcesem dopłynąć do wyznaczonego celu.
Niestety w przypadku dzieci z FASD nie istnieje jeden algorytm który zawsze się sprawdza, bo i trudności tych dzieci bywają różne, ale jest kilka uniwersalnych zasad, dzięki którym ta wspólna podróż może być przepełniona sukcesami dla każdej ze stron.
NAJWAŻNIEJSZE: ZAAKCEPTUJ DZIECKO I JEGO TRUDNOŚCI.
Nauczycielu: musisz odnaleźć mocne strony ucznia i to na nich buduj Wasz plan pracy. Bez dostosowania wymagań do możliwości będzie trudno osiągnąć sukces. W pracy z uczniem przejawiającym specyficzne potrzeby edukacyjne nie powinieneś pozostawać sam – korzystaj ze wsparcia psychologa, pedagoga szkolnego, dyrekcji i pozostałego grona pedagogicznego, ale też szukaj pomocy w instytucjach stworzonych do tego by Cię w tym wspierać np. Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne, GCDiT FASD. Nie zapominaj o opiekunach dziecka – to oni znają je najlepiej i wspólnie możecie stworzyć spójny plan pracy, który będzie kontynuowany również w domu.
Dzieci z FASD mają trudności nie tylko z przyswojeniem wiedzy ale też ze zorganizowaniem procesu uczenia. Co może im pomoc? Dr Krzysztof Liszczw swojej książce „Dziecko z FAS w szkole i w domu” przedstawia strategie postępowania z uczniem w klasie i szkole, które mogą pomóc mu w lepszym przyswojeniu nowego materiału:
Strategie postępowania z uczniem w klasie i szkole: |
Sposoby łagodzenia napięć i frustracji -stosuj proste słownictwo, – używaj krótkich poleceń lub polecenia rozbijaj na kilka kroków, – stosuj wizualne wskazówki, stwórz na plakacie plan postępowania, – używaj ustalonych znaków do porozumienia się z uczniem |
Sposoby redukujące nadmiar bodźców: – przygotuj odpowiednie miejsce dla ucznia – zachęcaj ucznia do utrzymywania porządku w miejscu pracy – usuń lub zasłoń zbędne elementy wyposażenia Sali – stosuj słuchawki, aby ułatwić docieranie informacji werbalnych |
Sposoby pozwalające utrzymać rutynę i strukturę: – zapoznaj ucznia z jego rozkładem dnia/tygodnia np. zawieś w widocznym miejscu plan dnia z ilustracjami – wprowadź rutynę we wszystkim – rozmawiaj z uczniem przed wprowadzeniem zmian |
Sposoby pozwalające ograniczyć nadaktywność dziecka: – zaopatrz ucznia w piłeczkę do ściskania, pozwól na zabawę kostką Rubika gdy widzisz, że wzrasta w nim niepokój – znajdź czas na ćwiczenia ruchowe w trakcie lekcji -pozwól używać fotela bujanego, obrotowego lub sakwy do leżenia – poprzedź zajęcia wymagające skupienia ćwiczeniami ruchowymi – zaplanuj krótkie przerwy w trakcie każdej lekcji – wypracuj i stosuj umówiony sygnał informujący ucznia, że ma powrócić do ławki |
Sposoby przygotowujące ucznia do przemieszczania się w szkole: – sporządź plan szkoły i zaznacz konieczne trasy – stosuj „opowiadanie społeczne” jako model działania – rozmawiaj z uczniem o trudnościach – zezwalaj uczniowi (pod opieką) na wcześniejsze wyjście z klasy, gdy na korytarzu jest spokojnie – każdy z nauczycieli powinien stosować te same zasady i wyciągać te same konsekwencje |
Sposoby radzenia sobie z wybuchami agresji i złości u ucznia: – obserwuj ucznia i ustal objawy poprzedzające wybuch złości – usuń pozostałych uczniów z klasy – po zajściu porozmawiaj z uczniem, omówcie inne możliwe sposoby reakcji – zachęcaj do dojrzalszego zachowania – nie obwiniaj, nie oskarżaj, nie zawstydzaj, nie pouczaj – zaproś uczniów do dyskusji o tym jak rozwiązywać podobne sytuacje – przerywaj zabawy uczniów nacechowane agresją – ustal przyczynę wybuchu agresji – za każdym razem odwołaj się do ustalonego regulaminu |
Strategie sprzyjające rozwijaniu atmosfery życzliwości i tolerancji: – rozmawiaj z uczniami o deficytach, chorobach i problemach, które dotyczą większości ludzi – niech każdy z uczniów w małej grupie przedstawi swoje silne i słabe strony, swoje uzdolnienia i ograniczenia – nigdy nie porównuj cech, zalet czy ograniczeń różnych uczniów w ich obecności – zachęcaj, nagradzaj, wzmacniaj i okazuj szacunek wszystkim uczniom |
Istnieje też 10 zasad wspierających funkcjonowanie i komunikację z dziećmi z problemami wynikającymi z uszkodzeń na tle prenatalnej ekspozycji na alkohol, ale są to na tyle uniwersalne zasady, że mogą okazać się pomocne dla wszystkich uczniów mających trudności w odnalezieniu się w nowej sytuacji jaką jest pójście do szkoły:
10 zasad wspierających funkcjonowanie i komunikację zdzieckiem z FASD:
KONKRET | Polecenia powinny być krótkie, zawierać jasny opis polecenia i konkretny wynik działania. Zamiast myśleć, że „ono się domyśli”, powiedz: idź „tu”, zrób „to”, podaj, napisz, podnieś. |
STAŁOŚĆ | Zaleca się stałość oczekiwań, skonstruowanie stałego planu dnia – stałe pory posiłków, rozkład lekcji. Opiekunowie nie powinni się zmieniać, ani zaskakiwać nowymi pomysłami, rosnącymi wymaganiami. |
POWTARZANIE | Komuniaty powtarzać należy w życzliwej atmosferze podtrzymywania uwagi. Należy stworzyć możliwość podążać za np.: opisem montażu mebli, przepisami kuchennymi, gdzie działanie opisane jest „krok po kroku”. |
PROSTOTA | Konieczny jest prosty przekaz, tzn. jasny i konkretny. Tekst czytelny, do którego można w każdej chwili zajrzeć, opis podzielony na etapy, których osiąganie jest monitorowane przez opiekuna. Należy zadbać, aby nauka nie była zakłócana „szumami” odwracającymi uwagę np. włączonym telewizorem, rozmowami |
RUTYNA | Konieczne jest wypracowanie i wdrożenie codziennych rutyn dotyczących porządku dnia, wykonywania czynności higienicznych, posiłków, nauki, obowiązków domowych i zainteresowań. Codzienne wykonywanie rutynowych działań może być źródłem w osiąganiu satysfakcji i wstępem do przyszłej pracy zawodowej |
SZCZEGÓŁOWOŚĆ | Należy dokładnie mówić czego się oczekuje, co ma być zrobione. Należy mówić dokładnie „zrób to” krok po kroku, wskazywać na możliwości i potwierdzać każdy, najdrobniejszy sukces. |
ZASADY | Przyswojone zasady pomagają dziecku z FAS zrozumieć „sens otaczającego świata”, porządkują myślenie o sobie i świecie. Uwaga: wprowadzać należy nie za dużo zasad przy stałym ich przypominaniu. |
NADZÓR | Dzieci z FAS z powodu trudności w planowaniu i przewidywaniu skutków, często podejmują naiwne działania i zachowania stwarzające niebezpieczeństwo dla siebie i innych. Dziecko z FAS wymaga nieustannego nadzoru. Trzeba je pilnować jak dużo młodsze dziecko. |
UWAGA | Jeśli jakaś sytuacja, zachowanie dziecka staje się irytująca i zwykle stosowana interwencja jest bezskuteczna, należy zaprzestać działania (przestać krzyczeć, gestykulować, mówić, grozić). Uważna obserwacja dziecka pomoże zorientować się, na czym polega problem, co jest przyczyną trudności i jak można pomóc. |
AKCEPTACJA | Większość nieprawidłowych zachowań dzieci z FASD ma „mózgowe podłoże”, które powoduje zaburzone funkcjonowanie zmysłowo-poznawcze, odruchowe, w zakresie orientacji przestrzennej, poczucia czasu, zaburzenie czucia dotyku i czucia głębokiego, ograniczenia pola widzenia i jakości słyszenia i wiele, wiele innych. Na funkcjonowanie dzieci znaczący wpływ mają zaburzenia życia emocjonalnego wynikające z przeżycia odrzucenia przez rodziców biologicznych. Wprowadzenie powyższych zasad do codziennego życia może ograniczyć uruchamianie przez dziecko działań agresywnych i ostentacyjnych. |
Skąd czerpać wiedzę?
Dużym wsparcie i pozycją obowiązkową w zrozumieniem trudności edukacyjnych dzieci z FASD jest książka: „Dziecko z FAS w szkole i w domu” dr Krzysztof Liszcz .
Na rynku znajduje się też bardzo ważna pozycja książkowa, która również ma na celu ukazanie mechanizmów zachowania dzieci z FASD, wyjaśnienie ich specyficznych trudności oraz wskazówki co do modelu wsparcia tej grupy uczniów: „Jak wspomagać dziecko z FASD w edukacji” Teresy Jadczak – Szumiło, Katarzyny Kałamajskiej – Liszcz oraz Krzysztofa Liszcz – polecamy jako cenne narzędzie pracy dla nauczycieli.
Każda gdyńska szkoła/ przedszkole, które zgłosi do nas chęć przeszkolenia swoich pracowników – może liczyć na nasze wsparcie.
Gdyńskie Centrum Diagnozy i Terapii FASD działa na rzecz mieszkańców Gdyni już od 12 lat, a od 2016 roku oferujemy nie tylko diagnozę, ale też wsparcie terapeutyczne, pomoc w zakresie akomodacji środowiskowych dla dzieci z FASD i ich rodzin, grupy wsparcia dla opiekunów oraz liczne szkolenia dla różnych grup zawodowych pracujących na rzecz dzieci z trudnościami na tle prenatalnej ekspozycji na alkohol. Nasza pomoc dla mieszkańców Gdyni jest bezpłatna. Zapraszamy do kontaktu:
Gdyńskie Centrum Diagnozy i Terapii FASD
UL. Morska 112B/111
Tel: 58 667 79 10