Dzieci z FASD w procesie edukacji

Wrzesień dla każdego rodzica to ważny miesiąc – to czas powrotu do szkoły po wakacyjnej przerwie. Dla opiekunów dzieci z uszkodzeniami na tle prenatalnej ekspozycji na alkohol (FASD) i dla naszego Centrum, w tym miesiącu jest jeszcze jeden szczególny dzień – 9.09 – Światowy Dzień FAS. W wielu krajach właśnie w tym dniu nagłaśnia się problem spożywania alkoholu w czasie ciąży, pokazuje z jakimi trudnościami muszą mierzyć się dzieci u których zdiagnozowano zaburzenia na tle prenatalnej ekspozycji na alkohol oraz jaką pracę mają do wykonania ich opiekunowie.

Gdy dziecko z FASD rozpoczyna swoją edukacyjną podróż i „wchodząc na pokład” wyrusza wyposażone w odpowiednie mapy i narzędzia, to w rękach nauczyciela spoczywa ster od tego statku. Jeśli wyruszy standardowym szlakiem jak reszta marynarzy – do pewnego momentu statek może płynąć bez zastrzeżeń, ale gdy pojawiają się trudności, zbyt duża fala, niesprzyjające warunki – nauczyciel musi spojrzeć jeszcze raz na mapy i poszukać takich szlaków, by bezpiecznie i z sukcesem dopłynąć do wyznaczonego celu.

Niestety w przypadku dzieci z FASD nie istnieje jeden algorytm który zawsze się sprawdza, bo i trudności tych dzieci bywają różne, ale jest kilka uniwersalnych zasad, dzięki którym ta wspólna podróż może być przepełniona sukcesami dla każdej ze stron.

NAJWAŻNIEJSZE: ZAAKCEPTUJ DZIECKO I JEGO TRUDNOŚCI.

Nauczycielu: musisz odnaleźć mocne strony ucznia i to na nich buduj Wasz plan pracy. Bez dostosowania wymagań do możliwości będzie trudno osiągnąć sukces. W pracy z uczniem przejawiającym specyficzne potrzeby edukacyjne nie powinieneś pozostawać sam – korzystaj ze wsparcia psychologa, pedagoga szkolnego, dyrekcji i pozostałego grona pedagogicznego, ale też szukaj pomocy w instytucjach stworzonych do tego by Cię w tym wspierać np. Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne, GCDiT FASD. Nie zapominaj o opiekunach dziecka – to oni znają je najlepiej i wspólnie możecie stworzyć spójny plan pracy, który będzie kontynuowany również w domu.

Dzieci z FASD mają trudności nie tylko z przyswojeniem wiedzy ale też ze zorganizowaniem procesu uczenia. Co może im pomoc? Dr Krzysztof Liszczw swojej książce „Dziecko z FAS w szkole i w domu” przedstawia strategie postępowania z uczniem w klasie i szkole, które mogą pomóc mu w lepszym przyswojeniu nowego materiału:

Strategie postępowania z uczniem w klasie i szkole:
  Sposoby łagodzenia napięć i frustracji -stosuj proste słownictwo, – używaj krótkich poleceń lub polecenia rozbijaj na kilka kroków,  – stosuj wizualne wskazówki, stwórz na plakacie plan postępowania, –  używaj ustalonych znaków do porozumienia się z uczniem  
  Sposoby redukujące nadmiar bodźców: – przygotuj odpowiednie miejsce dla ucznia – zachęcaj ucznia do utrzymywania porządku w miejscu pracy – usuń lub zasłoń zbędne elementy wyposażenia Sali – stosuj słuchawki, aby ułatwić docieranie informacji werbalnych  
  Sposoby pozwalające utrzymać rutynę i strukturę: – zapoznaj ucznia z jego rozkładem dnia/tygodnia np. zawieś w widocznym miejscu plan dnia z ilustracjami – wprowadź rutynę we wszystkim – rozmawiaj z uczniem przed wprowadzeniem zmian  
  Sposoby pozwalające ograniczyć nadaktywność dziecka: – zaopatrz ucznia w piłeczkę do ściskania, pozwól na zabawę kostką Rubika gdy widzisz, że wzrasta w nim niepokój – znajdź czas na ćwiczenia ruchowe w trakcie lekcji -pozwól używać fotela bujanego, obrotowego  lub sakwy do leżenia – poprzedź zajęcia wymagające skupienia ćwiczeniami ruchowymi – zaplanuj krótkie przerwy w trakcie każdej lekcji – wypracuj i stosuj umówiony sygnał informujący ucznia, że ma powrócić do ławki  
  Sposoby przygotowujące ucznia do przemieszczania się w szkole: – sporządź plan szkoły i zaznacz konieczne trasy – stosuj „opowiadanie społeczne” jako model działania – rozmawiaj z uczniem o trudnościach – zezwalaj uczniowi (pod opieką) na wcześniejsze wyjście z klasy, gdy na korytarzu jest spokojnie – każdy z nauczycieli powinien stosować te same zasady i wyciągać te same konsekwencje  
  Sposoby radzenia sobie z wybuchami agresji i złości u ucznia: – obserwuj ucznia i ustal objawy poprzedzające wybuch złości – usuń pozostałych uczniów z klasy – po zajściu porozmawiaj z uczniem, omówcie inne możliwe sposoby reakcji – zachęcaj do dojrzalszego zachowania – nie obwiniaj, nie oskarżaj, nie zawstydzaj, nie pouczaj – zaproś uczniów do dyskusji o tym jak rozwiązywać podobne sytuacje – przerywaj zabawy uczniów nacechowane agresją – ustal przyczynę wybuchu agresji – za każdym razem odwołaj się do ustalonego regulaminu  
  Strategie sprzyjające rozwijaniu atmosfery życzliwości i tolerancji: – rozmawiaj z uczniami o deficytach, chorobach i problemach, które dotyczą większości ludzi – niech każdy z uczniów w małej grupie przedstawi swoje silne i słabe strony, swoje uzdolnienia i ograniczenia – nigdy nie porównuj cech, zalet czy ograniczeń różnych uczniów w ich obecności – zachęcaj, nagradzaj, wzmacniaj i okazuj szacunek wszystkim uczniom  
Źródło:    Na podstawie książki lek. med. Krzysztof  Liszcz „Dziecko z FAS w szkole i w domu” Fundacja „Daj Szansę”, Toruń

Istnieje też 10 zasad wspierających funkcjonowanie i komunikację z dziećmi z problemami wynikającymi z uszkodzeń na tle prenatalnej ekspozycji na alkohol, ale są to na tyle uniwersalne zasady, że mogą okazać się pomocne dla wszystkich uczniów mających trudności w odnalezieniu się w nowej sytuacji jaką jest pójście do szkoły:

10 zasad wspierających funkcjonowanie i komunikację zdzieckiem z FASD:

KONKRET  Polecenia powinny być krótkie, zawierać jasny opis polecenia i konkretny wynik działania. Zamiast myśleć, że  „ono się domyśli”, powiedz: idź „tu”, zrób „to”, podaj, napisz, podnieś.
STAŁOŚĆ  Zaleca się stałość oczekiwań, skonstruowanie stałego planu dnia – stałe pory posiłków, rozkład lekcji. Opiekunowie nie powinni się zmieniać, ani zaskakiwać nowymi pomysłami, rosnącymi wymaganiami.
POWTARZANIE  Komuniaty powtarzać należy w życzliwej atmosferze podtrzymywania uwagi. Należy stworzyć możliwość  podążać za np.: opisem montażu mebli, przepisami kuchennymi, gdzie działanie opisane jest „krok po kroku”.
PROSTOTA  Konieczny jest prosty przekaz, tzn. jasny i konkretny. Tekst czytelny, do którego można w każdej chwili zajrzeć, opis podzielony na etapy, których osiąganie jest monitorowane przez opiekuna. Należy zadbać, aby nauka nie była zakłócana „szumami” odwracającymi uwagę np. włączonym telewizorem, rozmowami
RUTYNA  Konieczne jest wypracowanie i wdrożenie codziennych rutyn dotyczących porządku dnia, wykonywania czynności higienicznych, posiłków, nauki, obowiązków domowych i zainteresowań. Codzienne wykonywanie rutynowych działań może być źródłem w osiąganiu satysfakcji i wstępem do przyszłej pracy zawodowej
SZCZEGÓŁOWOŚĆ  Należy dokładnie mówić czego się oczekuje, co ma być zrobione. Należy mówić dokładnie „zrób to” krok po kroku, wskazywać na możliwości i potwierdzać każdy, najdrobniejszy sukces.  
ZASADY     Przyswojone zasady pomagają dziecku z FAS zrozumieć „sens otaczającego świata”, porządkują myślenie o sobie i świecie. Uwaga: wprowadzać należy nie za dużo zasad przy stałym ich przypominaniu.  
NADZÓR  Dzieci z FAS z powodu trudności w planowaniu i przewidywaniu skutków, często podejmują naiwne działania i zachowania stwarzające niebezpieczeństwo dla siebie i innych. Dziecko z FAS wymaga nieustannego nadzoru. Trzeba je pilnować jak dużo młodsze dziecko.  
UWAGA  Jeśli jakaś sytuacja, zachowanie dziecka staje się irytująca i zwykle stosowana interwencja jest bezskuteczna, należy zaprzestać działania (przestać krzyczeć, gestykulować, mówić, grozić). Uważna obserwacja dziecka pomoże zorientować się, na czym polega problem, co jest przyczyną trudności i jak można pomóc.  
AKCEPTACJAWiększość nieprawidłowych zachowań dzieci z FASD ma „mózgowe podłoże”, które powoduje zaburzone funkcjonowanie zmysłowo-poznawcze, odruchowe, w zakresie orientacji przestrzennej, poczucia czasu, zaburzenie czucia dotyku i czucia głębokiego, ograniczenia pola widzenia i jakości słyszenia i wiele, wiele innych. Na funkcjonowanie dzieci znaczący wpływ mają zaburzenia życia emocjonalnego wynikające z przeżycia odrzucenia przez rodziców biologicznych. Wprowadzenie powyższych zasad do codziennego życia może ograniczyć uruchamianie przez dziecko działań  agresywnych i ostentacyjnych.  
Źródło:    Na podstawie książki lek. med. Krzysztof  Liszcz „Dziecko z FAS w szkole i w domu” Fundacja „Daj Szansę”, Toruń.

Skąd czerpać wiedzę?

Dużym wsparcie i pozycją obowiązkową w zrozumieniem trudności edukacyjnych dzieci z FASD jest książka: „Dziecko z FAS w szkole i w domu” dr Krzysztof Liszcz .

Na rynku znajduje się też bardzo ważna pozycja książkowa, która również ma na celu ukazanie mechanizmów zachowania dzieci z FASD, wyjaśnienie ich specyficznych trudności oraz wskazówki co do modelu wsparcia tej grupy uczniów: „Jak wspomagać dziecko z FASD w edukacji” Teresy Jadczak – Szumiło, Katarzyny Kałamajskiej – Liszcz oraz Krzysztofa Liszcz – polecamy jako cenne narzędzie pracy dla nauczycieli.

Każda gdyńska szkoła/ przedszkole, które zgłosi do nas chęć przeszkolenia swoich pracowników – może liczyć na nasze wsparcie.

Gdyńskie Centrum Diagnozy i Terapii FASD działa na rzecz mieszkańców Gdyni już od 12 lat, a od 2016 roku oferujemy nie tylko diagnozę, ale też wsparcie terapeutyczne, pomoc w zakresie akomodacji środowiskowych dla dzieci z FASD i ich rodzin, grupy wsparcia dla opiekunów oraz liczne szkolenia dla różnych grup zawodowych pracujących na rzecz dzieci z trudnościami na tle prenatalnej ekspozycji na alkohol. Nasza pomoc dla mieszkańców Gdyni jest bezpłatna. Zapraszamy do kontaktu:

Gdyńskie Centrum Diagnozy i Terapii FASD

UL. Morska 112B/111

Tel:  58 667 79 10

Marta Rejmert-Mozol

Pedagog - Pracownik kluczowy, Gdyńskie Centrum Diagnozy i Terapii FASD

Możesz również polubić…

Skip to content